روز فردوسی روز پاسداشت زبان و هویت پارسی

روز بزرگداشت حکیم ابولقاسم فردوسی (25 اردیبهشت)

هرساله در بیست‌وپنجم اردیبهشت، مصادف با پانزدهم مه، جامعه جهانی به پاسداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر بزرگ پارسی‌گو و خالق شاهکار حماسی شاهنامه، لحظه‌ای درنگ می‌کند. این روز ملی، فرصتی است برای ارج نهادن به شخصیتی که به‌عنوان نگهبان زبان پارسی، زبانی باستانی که قرن‌ها رسانه‌ای پویا برای انتقال فرهنگ و تفاهم برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان بوده، مورد تکریم قرار گرفته است.

میراث ماندگار زبان پارسی فراتر از ارتباطات روزمره است؛ این زبان گنجینه‌ای از درخشش ادبی به شمار می‌رود. زبان پارسی که توسط میلیون‌ها نفر تکلم می‌شود و با حضور برجسته در فضای مجازی، به‌عنوان دهمین زبان پرکاربرد در وب‌سایت‌های جهان رتبه‌بندی شده است، عمق واقعی خود را در میراث هنری غنی‌اش نشان می‌دهد. بیش از دو هزار سال، زبان پارسی مجموعه‌ای بی‌نظیر از اشعار باشکوه، روایت‌های دل‌انگیز و آثار فلسفی عمیق را پرورش داده و جایگاه خود را به‌عنوان یکی از ارکان ادبیات جهانی تثبیت کرده است.

ابوالقاسم فردوسی طوسی (۳۱۹ – ۳۹۹ هجری قمری) در شهر توس در خراسان، که امروزه در استان خراسان رضوی ایران قرار دارد، زاده شد. اطلاعات اندکی درباره زندگی اولیه فردوسی در دست است. بر اساس برخی منابع، فردوسی زمین‌داری بود که از املاک خود درآمد قابل‌توجهی کسب می‌کرد. این املاک متعلق به اشراف ایرانی بودند که در دوره ساسانیان شکوفا شده بودند. فردوسی در توس، شهری تحت کنترل سلسله سامانیان که ادعای نسب از بهرام چوبین، سردار ساسانی (که داستان او در بخش‌های بعدی شاهنامه روایت شده است) داشتند، پرورش یافت.

شاهنامه فردوسی، معروف به «کتاب شاهان»، محبوب‌ترین و تأثیرگذارترین حماسه ملی در ایران و سایر کشورهای پارسی‌زبان است. شاهنامه تنها اثر بازمانده از فردوسی است که اصالت آن بی‌تردید تأیید شده است. فردوسی نگارش شاهنامه را در سال ۳۵۶ هجری قمری آغاز کرد و در ۱۸ اسفند ۳۸۸ هجری قمری به پایان برد. او بیش از سه دهه از عمر خود را صرف خلق این اثر کرد.

شاهنامه حماسه ملی مردم ایران است که تاریخ پارسیان را از دوران باستان تا فتح اسلامی در قرن هفتم میلادی روایت می‌کند. این اثر حماسی با بیش از ۵۰,۰۰۰ بیت، به زبان پارسی نوین اولیه سروده شده است. شاهنامه، شاهکاری ادبی است که داستان پارسیان، یا ایران، را از آفرینش جهان تا قرن هفتم میلادی به تصویر می‌کشد. این اثر، فراز و نشیب سلسله‌ها، پیروزی‌ها و تراژدی‌های پهلوانان و روح پایدار مردم ایران را ثبت کرده است. اما اهمیت شاهنامه فراتر از ارزش‌های تاریخی و ادبی آن است. این اثر درس‌هایی ارزشمند ارائه می‌دهد که با مفاهیم «حق جنگ» (مدرج در منشور سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵) و «قوانین جنگ» (مدرج در کنوانسیون‌های ژنو در سال ۱۹۴۹) همخوانی دارد.

نتیجه کار فردوسی، طولانی‌ترین حماسه جهان است که توسط یک شاعر به تنهایی سروده شده و سه برابر طولانی‌تر از ایلیاد و ادیسه هومر در مجموع است. این کتاب که تماماً به زبان پارسی نگاشته شده، نقش کلیدی در احیای این زبان ایفا کرد و تأثیر بسزایی در توسعه ادبیات پارسی داشت.

داستان‌های عاشقانه زال و رودابه، هفت‌خوان رستم، رستم و سهراب، سیاوش و سودابه، عشق بیژن و منیژه و رستم و اسفندیار از جمله محبوب‌ترین روایت‌های شاهنامه هستند.

فردوسی یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبیات پارسی است. پس از شاهنامه، آثار مشابهی در حوزه فرهنگی زبان پارسی پدید آمدند، اما همگی بدون استثنا از سبک و روش شاهنامه فردوسی الگوبرداری کردند و هیچ‌یک نتوانستند به شهرت و محبوبیت شاهکار او دست یابند.

فردوسی جایگاهی بی‌همتا در تاریخ پارسی دارد، زیرا گام‌های بلندی در احیا و بازآفرینی زبان پارسی و سنت‌های فرهنگی برداشت. آثار او نقش مهمی در تداوم زبان پارسی ایفا کردند، زیرا این آثار بخش زیادی از این زبان را تدوین‌شده و دست‌نخورده نگه داشتند. بسیاری از ایرانیان امروزی او را پدر زبان پارسی نوین می‌دانند.

پارسیان، فردوسی را بزرگ‌ترین شاعر خود می‌دانند. نزدیک به هزار سال است که آنان به خواندن و شنیدن روایت‌های شاهنامه، اثری که حماسه ملی پارسیان در آن به شکل نهایی و ماندگار خود رسیده، ادامه داده‌اند.

فردوسی در سال ۳۹۹ هجری قمری در توس، همان شهری که در آن زاده شده بود، درگذشت. او در باغ شخصی خود به خاک سپرده شد. والی غزنوی خراسان آرامگاهی بر مزار او ساخت که به مکانی مورد احترام تبدیل شد. آرامگاه فردوسی که به آرامگاه کوروش بزرگ شباهت دارد، به سبک معماری هخامنشی ساخته شده و شامل پایه‌ای از مرمر سفید و بنایی تزئینی است.

امروزه، آرامگاه فردوسی یکی از جاذبه‌های گردشگری ایران است. میلیون‌ها بازدیدکننده از استان‌های مختلف ایران هرساله به دیدن این آرامگاه می‌آیند. مقامات خارجی، گردشگران و دیگر پارسی‌زبانان از اروپا، آسیا و خاورمیانه نیز از این مکان بازدید می‌کنند. این مکان همچنین الهام‌بخش شاعران پارسی‌گو از جمله مهدی اخوان ثالث، شاعر ایرانی، بوده است که خود در آرامگاهی نزدیک به آرامگاه فردوسی، در محوطه این مجموعه، به خاک سپرده شده است.

امروز، روز ملی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسی بزرگ ایرانی است. هرساله در ۲۵ اردیبهشت، جمعی از ادیبان و پژوهشگران از سراسر جهان گرد هم می‌آیند تا این شاعر بزرگ پارسی را گرامی‌بدارند.